Kryeministri Rama pati te ftuar ne podcastin e tij te radhes “Flasim” ne faqen e tij ne facebook, doktorin e njohur nga Lushnja Gentian Toshkezi.
Ai jeton dhe punon prej 18 vitesh ne SHBA, aty ku mori edhe cmimin prestigjoz ‘’America’s Best Doctor’’.
Ne bashkebisedimin me Ramen, neurokirurgu i njohur lushnjar rrefeu te gjithe karrieren e tij, lidhjen e ngushte me vendlindjen dhe Shqiperine, risite boterore ne fushen e mjekesise dhe neurokirugjise, si dhe aspekte te vecanta nga puna e tij ne SHBA.
Intervista e plote me poshte:
Edi Rama: Në episodin e 15-të të podkastit ‘Flasim’ kemi një tjetër të pranishëm, shumë të veçantë i cili quhet ‘’america’s best doctor’’, doktori më i mirë i Amerikës, është një çmim prestigjioz i cili jepet në mënyrë të përvitshme nga një organizatë shumë prestigjioze, por ‘’America’s best doctor’’ nuk do të flasë sot këtu anglisht, sepse nuk është amerikan, por është myzeqar, Gentian Toshkëzi.
Mirë se erdhe Gentian. Të falënderoj për kohën dhe mundësinë që të të kem këtu. Një rrugë e çarë me shpatën e artë në dorë, medalje ari këtu, medalje ari atje derisa arrite të vlerësohesh me këtë titull kaq prestigjioz dhe të lësh pas ti, myzeqari, gjithë amerikanët e mundshëm dhe patjetër edhe të tjerë, se amerikanë janë ata që vijnë nga një origjinë prindërore amerikane, por edhe shumë të tjerë që vijnë nga origjina prindërore të ndryshme, kështu që ti je myzeqari-amerikan që je këtu sot me ne dhe deri në fund të shkollës së mesme ke qenë në Lushnje.
Gentian Toshkëzi: Faleminderit për ftesën në podkastin tuaj. Është kënaqësi të jem sot me ju dhe mirë se ju gjeta. Po, deri në shkollën e mesme. Unë kam lindur në Lushnje. Deri në shkollën e mesme kam mbaruar studimet, i kam kryer në gjimnazin e Lushnjës.
Edi Rama: Si ishte shtëpia jote?
Gentian Toshkëzi: Sa herë që kthehem në Shqipëri dhe shkoj në Lushnje, gjëja e parë që më rikthen në atë fëmijërinë time, janë librat të cilat kanë ngeluar atje. Janë librat e përkthyer. Babai ishte shumë i apasionuar pas letërsisë dhe kishte libra dhe nga ato që ndonjëherë mendoheshin se ishin të ndaluar për kohën. Ky ekspozimi ndaj këtyre librave që i vogël, sikur të hap ato horizontet, të bën të ëndërrosh për një botë më të mirë
Edi Rama: Sidomos kur nuk ka iphone dhe nuk ka ipad dhe nuk ka YouTube.
Gentian Toshkëzi: Nuk ka dhe internet dhe televizioni ishte me ato kufizimet e kohës dhe librat të krijonin atë imagjinatën e një bote tjetër që për mua është e pakrahasueshme me atë që ne marrim sot nëpërmjet internetit apo televizioneve, që është e gatshme dhe nëpërmjet atyre, fillon dhe truri krijon ëndërrimet.
Edi Rama: Çfarë profesioni kishte babai?
Gentian Toshkëzi: Babai ishte agronom. Ka qenë nga specialistët e parë agronom në Lushnje, specializuar kryesisht për pambukun në institutin Bujqësor të Lushnjës
Edi Rama: Por i apasionuar pas Letërsisë.
Gentian Toshkëzi: I pasionuar pas Letërsisë dhe kjo në një farë mënyre na jepte në mundësinë të lexonim dhe të eksploronim librat dhe letërsinë ruse, letërsinë franceze, gjermane, amerikane me ato libra që ishin përkthyer në atë kohë.
Edi Rama: Po nëna?
Gentian Toshkëzi: Nëna ishte mësuese. Edukatore, kishte mbaruar për mësuesi, për gjuhë ruse, gjuhë e huaj dhe kishte filluar punë edukatore.
Edi Rama: Gjyshërit jetonin me ju?
Gentian Toshkëzi: Gjyshërit unë s’i kam arritur. Gjyshi nga babai kishte vdekur, e ka lënë babain të vogël 2 vjeç dhe gjyshja ime, vdiq një javë përpara se të lindja unë. E kishte peng që babai të kishte një djalë.
Edi Rama: Ti ishe djali i parë, i dyti apo i treti?
Gentian Toshkëzi: Babai kishte dy vajza dhe unë isha i treti që po provonin të kishin dhe një djalë dhe gjyshja ime e kishte shumë merak që im atë të kishte një trashëgimtar, pyeste gjithmonë lindi apo jo dhe i kanë thënë, lindi, është djalë dhe të ishte e sigurt, por atëherë nuk kishte eko, nuk kishte mundësi.
Edi Rama: Kur e more medaljen nga presidenti Mejdani?
Gentian Toshkëzi: Në vitin 2000. Kur kam mbaruar shkollën në mjekësi. Në gjimnaz kam pasur dy 9-ta, fizkultura dhe ushtarakja dhe megjithëse kisha një çmim në olimpiadë kimie, nuk e kisha mundësinë të merrja medaljen në shkollën e mesme, kështu që në një farë mënyre, e plotësova në shkollën e lartë, në Fakultetin e Mjekësisë.
Edi Rama: E mbarove mjekësinë me të gjitha 10-a?
Gentian Toshkëzi: Kam mbaruar me të gjitha 10-a.
Edi Rama: Këtu?
Gentian Toshkëzi: Në Tiranë, po.
Edi Rama: Pastaj?
Gentian Toshkëzi: Pastaj, atë vit doli një urdhër nga ministria që ne duhet të fillonim të punonim si mjekë të përgjithshëm për një vit, përpara se të fillonim specializimin. Jam rikthyer në Lushnje, kam punuar në Savër. Në një nga fshatrat e Lushnjës, që është afër. Ishte një eksperiencë e bukur, ndryshe për mua. Filloja si mjek i ri dhe përballesha me mjekësinë e përgjithshme, me pacientët. Pas një viti, konkurrova dhe u futa në specializim në neurokirurgji. Më ka ndihmuar mjaft, sepse isha medalja e artë dhe ato pikët e sistemit të konkurrimit, bënë që të merrja një degë që ishte pak e rrallë në Shqipëri. Ishte një degë që akoma nuk kishte nisur një specializim të mirëfilltë për specializantët, por kishte kërkesë. Aty mu fut dhe pasioni, gjatë shkollës e kisha dëshirë kirurgjinë, por nuk e mendoja kurrë neurokirurgjinë si degë. Duke punuar në neurokirurgji atëherë, aplikova për një bursë të Kolegjit të Mjekësisë në Francë. Unë flisja frëngjisht. Kisha mësuar italishten. Kisha qenë një vit në Itali gjatë shkollës së mesme duke bërë punë për të fituar disa para, prindërit ishin në pension dhe bursa nuk u aprovua. Nuk isha shumë i lumtur sepse qëndroja këtu, por pa qenë mirëfilli i trajnuar në neurokirurgji pasi nuk kishte një shkollë të mirëfilltë dhe pas disa muajsh vjen një letër nga profesor Rei në Paris, i cili kishte parë aplikimin tim dhe që më ishte refuzuar bursa dhe i kishte shkruar një letër dekanit, i cili në atë kohë ishte ndërruar dhe sekretarja e kishte marrë letrën, e kishte hapur dhe më merr në telefon. Më thotë, ka një letër në frëngjisht, nuk e di çfarë thotë, por është emri juaj. Shkoj me vrap lexoj që ai shkruante, më vjen keq që doktor Toshkëzit i është refuzuar bursa, por unë kam mundësi që ta pranoj në shërbimin tim, kundrejt një pagese si specializant dhe për mua ishte gjë shumë e mirë, shumë e bukur dhe nisem në Paris pa ditur asgjë nga Parisi, me një valixhe. Mbaj mend që ka qenë një specializant atëherë, në anestezi, shqiptar i cili më ka pritur tek aeroporti. I kam thënë, si më njohe se s’kishim as mundësi telefonash apo interneti siç i kemi sot dhe më thotë të kam njohur nga valixhja shqiptare.
Edi Rama: Dhe pastaj në fund të këtij specializimi apo kësaj periudhe, gjendeshe në mes të Shqipërisë dhe Amerikës. Oqeani andej, Shqipëria këtej.
Gentian Toshkëzi: Kisha ato mëdyshjet. Në Paris pata një eksperiencë të shkëlqyer sepse aty mësova mjekësinë moderne, bashkëkohore, neurokirurgjinë e mirëfilltë nga profesorët e mi atje. Unë kam shkuar me shumë modesti sepse mbaj mend ditën e parë kur profesori më ka pyetur çfarë di të bësh dhe me naivitetin e kohës i kam thënë unë vij nga një vend i vogël, por kam dëshirë të madhe të mësoj dhe të mësoj sa të mundem neurokirurgji pa i dhënë asgjë që unë di të bëj shumë gjëra. Kam parë të nesërmen, jam futur në një operacion shumë të gjatë, që për mua ishte dhe gjë shumë e bukur, por përgjegjësi e madhe dhe aty kuptova që ata më dhanë dorën dhe fillova të mësoja dhe kisha atë dëshirën që të mësoja çdo gjë. Isha në mëdyshje për tu kthyer në Shqipëri. Kur kam shkuar kam menduar gjithmonë që do kthehem në Shqipëri, por gjatë qëndrimit atje, kishte interferenca apo shtysa dhe nga francezët, nga kolegët e mi, për sistemin amerikan, për standardin që ishte atje dhe fillova ta mendoja si ide. Shkuarja në Amerikë ka qenë shtysë e kolegëve të mi duke parë që kisha dhe mundësi që ndoshta të bëja dhe një eksperiencë atje, por ka qenë një histori e bukur për mua sepse lidhet edhe rastësore, do të thosha. Prindërit e mi në atë kohë ishin në Amerikë, te motra ime…
Edi Rama: Si ishte procesi i kalimit nga specializanti që është diçka midis studentit dhe profesionistit të besuar krejtësisht në Amerikë?
Gentian Toshkëzi: Në Amerikë, ti nuk pranohesh kollaj, që të vish as nga Franca, as nga Shqipëria as nga një vend i Europës pa dhënë ato standardet dhe provimet dhe pa kaluar në procesin e rivlerësimit dhe pa ribërë edhe një herë specializimin.
Edi Rama: Madje edhe për studentët amerikanë është një kohë e gjatë derisa arrijnë të marrin në dorë sallën e operacionit.
Gentian Toshkëzi: Absolutisht! Është një proces i gjatë për amerikanët vetë, por duke qenë i huaj ti nuk ke favoret që kanë amerikanët sepse ti vjen nga një vend që nuk njihet, nga një shkollë që nuk njihet dhe ti duhet të provosh që mund t’i arrish ato standarde dhe kalon në një filtër goxha konkurrues me vendasit dhe nga e gjithë bota.
Edi Rama: Sa zgjati procesi nga arritja në Amerikë deri në momentin kur ti veshe bluzën dhe ishe ‘’The Doctor’’?
Gentian Toshkëzi: Që kam qenë primar, doktor kirurg primar, është një proces që ka qenë 13 vjet.
Edi Rama: Nga krahasimi normal, krejt i natyrshëm që i ke bërë asaj që ke mësuar në universitet këtu dhe asaj që pastaj ke mësuar deri kur ke veshur përparësen dhe nuk ke pasur më njeri që duhet të të jepte aprovimin për të ushtruar profesionin, çfarë vlerësimi i jep shkollës këtu?
Gentian Toshkëzi: Shkolla jonë është shkollë shumë e mirë. Shkollë e fortë. Unë akoma ruaj një respekt shumë të madh për të gjithë pedagogët e mi, të cilët kanë qenë për mua heronj sepse mësonim në kushte jo të lehta. Në atë kohë, nuk kishim këtë lloj aksesi që është sot. Në internet mund të gjesh çdo gjë. Ne ishim vetëm me libra, me atlaset e vjetra që mungonin dhe faqe dhe përpiqeshim të shkruanim apo zëvendësonim ato fletë, por mendoj që ata kanë pasur një pasion kaq të madh për mësimdhënien duke na dhënë mundësinë që të ballafaqohemi kaq denjësisht dhe kaq në mënyrë të barabartë me gjithë botën, në standardet më të larta pavarësisht asaj që ne ishim të intimiduar dhe ndoshta nuk e njihnim botën. E dinim shumë herë më lart dhe shumë herë më të suksesshme, por kjo dhe na joshte a mundemi ne ta përballojmë dhe kjo ishte një nga ato joshjet.
Edi Rama: Prej sa vitesh tani je në Amerikë?
Gentian Toshkëzi: 18 vjet.
Edi Rama: Vjen shpesh në Shqipëri?
Gentian Toshkëzi: Vij, po. Çdo vit.
Edi Rama: Vjen në periudhën e verës?
Gentian Toshkëzi: Kam ardhur në pranverë, në verë, në vjeshtë.
Edi Rama: Vjen dhe dy herë në vit?
Gentian Toshkëzi: Këtë vit kam ardhur 2 herë në vit.
Edi Rama: Po pse vjen kaq shpesh?
Gentian Toshkëzi: Shqipëria është gjithmonë në zemër. Asnjëherë, në asnjë moment nuk ka qenë larg meje edhe në momentet më të vështira kur kam qenë shumë poshtë moralisht, apo shpirtërisht, apo nga ana financiare, gjithnjë kam pasur në mendje, në zemër, është ai vendi ku ti je lindur dhe rritur, por të mungon. Ne kemi atë shprehjen që në Amerikë i gjen të gjitha, por nuk gjen vendin tënd dhe në momente të vështira, ka qenë kjo pjesë e Shqipërisë, kultura shqiptare, muzika shqiptare, filmat shqiptarë që na jepte një farë shtyse apo na motivonte që jeta vazhdonte dhe jeta ka qenë e bukur.
Edi Rama: Ti vendos dhe muzikë shqiptare në sallë të operacionit?
Gentian Toshkëzi: E kam bërë dhe këtë.
Edi Rama: Po çfarë thonë pacientët?
Gentian Toshkëzi: Pacientët janë në gjumë.
Edi Rama: Po këta të skuadrës, pse ia vë muzikën pasi janë vënë në gjumë?
Gentian Toshkëzi: Po pasi janë vënë në gjumë.
Edi Rama: Po këta që janë zgjuar, thonë ndonjëherë ndalo atë muzikë se na shpërqendron.
Gentian Toshkëzi: Absolutisht. Janë shumë të sjellshëm. E pëlqejnë kulturën.
Edi Rama: E pëlqejnë sepse je ti shefi apo e pëlqejnë sepse e pëlqejnë.
Gentian Toshkëzi: Të dyja bashkë mbase.
Edi Rama: Ndërkohë kam dëgjuar histori nga më të ndryshmet nga shqiptarë që kanë studiuar këtu, pastaj kanë shkuar njësoj si ti në Amerikë, në Kanada dhe të gjithë kanë kaluar periudha realisht betejash të vështira. Një mikeshë e jona familjarisht, pak më e re se unë ka qenë një studente e shkëlqyer këtu dhe historia që më tregonte se si arriti në fund fare që të vishte bluzën e mjekes dhe askush më nuk merrej me të për ta monitoruar dhe për ta testuar dhe për t’ia pranuar aftësitë, ishte realisht, domethënë të pastrosh edhe dyshemetë e pavionit, pavarësisht se je mjek i specializuar.
Gentian Toshkëzi: Anglia po ashtu ka një periudhë shumë të gjatë për mjekët që të jenë të pavarur. Amerika e kalon me periudhë trajnimi. Fati jonë është si shqiptarët, unë e shoh nga përvoja ime, ne mbaruam shkollën e mjekësisë më shpejt krahasuar me amerikanët sepse ata e kalojnë në kolegj, pastaj kalojnë në shkollën e mjekësisë dhe pastaj kalojnë në specializim dhe midis kolegjit dhe shkollës së mjekësisë u kalon një periudhë goxha e gjatë.
Edi Rama: Sa shkon e gjitha? Atyre u shkon 8 vjet më duket?
Gentian Toshkëzi: Edhe më shumë. Sepse për t’u futur në shkollë mjekësie do duhet ndonjëherë të bëjnë “research”, të marrin letra, të marrin referenca. Procesi është goxha, që kërkon investim dhe kërkon kohë. Dhe unë them që si çdo profesion, mjekësia është një pasion për njerëzit dhe duhet ta duash sepse është pjesa ku çdo mjek kalon kohën më të madhe krahasuar edhe me familjen, kështu që kur vendosur për t’u futur në mjekësi, mendoj që duhet vërtetë ta zgjedhësh.
Edi Rama: Është pasion.
Gentian Toshkëzi: Po, është pasion. Është jetë. Ke kaluar më shumë kohë në punë sesa..
Edi Rama: Pasion mund të jetë edhe për të shkarravitur siç bëj unë, po është mision, realisht mision në shërbim të njerëzve. Ndërkohë kjo “America’s best doctor’’ nuk është e para herë, është më prestigjiozja në aspektin e famës por nuk është e para herë që ti vlerësohesh nga një komunitet, në këtë rast je vlerësuar nga komuniteti i kolegëve të tu, që është diçka fantastike, por je vlerësuar edhe nga komuniteti shqiptar. Tani pse të vlerësojnë komuniteti shqiptar? Sepse i fut pa radhë, sepse i trajton ndonjëherë kur kanë nevojë nëpër shtëpia, sepse i ndihmon që të kenë vizita më shpejt të organizuara me kolegë, domethënë bën shqiptarin pak atje ose shumë atje, apo thjesht duan të jenë pjesë e suksesit tënd?
Gentian Toshkëzi: Pak nga të dyja. Unë do thoja që ikja nga Shqipëria për mua ka qenë e vështirë. Ikja gjithmonë shoqërohet me atë mallin dhe dhembjen që ke ikur nga vendi yt. Dhe kur ikën ti ke një detyrim ndaj vetes që të rigjesh apo të rilindësh apo të ribësh veten, në profesionin apo ëndrrën tënde por ke edhe një detyrim ndaj njerëzve që ke lënë pas dhe vendit tënd. Dhe kjo më ka ndjekur tërë kohës. Unë kam ruajtur identitetin shqiptar dhe kam qenë krenar në çdo moment që kam qenë shqiptar dhe kam dashur ta bëj Shqipërinë të jetë krenare për pasionin dhe profesionin tim. Çdo shqiptar që unë shoh dhe takoj në Amerikë është për mua si një vëlla, si një njeri shumë i afërt, njeri i familjes dhe gjithnjë kam menduar që duke qenë prezent apo duke i ndihmuar, me ato mundësitë e mia, në një farë mënyre i kam kthyer dhe atë borxhin vetes dhe vendit dhe njerëzve që më duket sikur i lashë kur ika dhe kjo më ka ndjekur gjithmonë. Unë kam pasur një derë hapur për të gjithë shqiptarët që duan një opinion, apo një mendim apo që kërkojnë një ndihmë, në Amerikë dhe këtu dhe këtë e kam bërë gjithmonë pa asnjë lloj interesi tjetër. Ka qenë gjithmonë thjesht dëshirë për të qenë prezent për ta dhe për t’i ndihmuar.
Edi Rama: Domethënë je në një farë mënyrë në kontakt me komunitetin shqiptar?
Gentian Toshkëzi: Jam vazhdimisht në Filadelfia, në Amerikë. Nga ana tjetër kënaqem sepse duke patur një sukses në punën time, ndjej që edhe ata.., më vijnë mesazhe dhe thonë ‘’unë mburrem me shokët e mi amerikanë me ty, me emrin tënd nga njerëz që s’i njoh dhe ndaj me ta kënaqësinë dhe suksesin për këtë gjë.
Edi Rama: Cili është këngëtari yt i preferuar i muzikës shqiptare që ti e vë më shpesh në sallën e operacionit, kur ke ndonjë operacion të vështirë për shembull? Çfarë muzike vë?
Gentian Toshkëzi: Varet. Do thosha që muzika të ndihmon sepse të suprimon ato mendimet apo emocionet dhe ti duhet të futesh sa më i ftohtë dhe sa më i qetë në sallën e operacionit. Unë kam disa dhe përpiqem të jem bashkëkohor me muzikën shqiptare duke ndjekur trendet e fundit.
Edi Rama: Ah, pse i ndjek të gjitha ato domethënë?
Gentian Toshkëzi: Po, i ndjek në makinë, në youtube dhe të japin një ..
Edi Rama: Qenke shumë përpara meje domethënë
Gentian Toshkëzi: Ato këngët e reja domethënë që ndiqen, por më pëlqejnë këngëtarët e rinj shqiptarë sepse shoh një trend, një muzikë moderne..
Edi Rama: Cili? Cilin zgjedh?
Gentian Toshkëzi: Janë disa.
Edi Rama: Po thuaj disa atëherë
Gentian Toshkëzi: Atëherë më pëlqen Anxhela Peristeri, Elvana Gjata.
Edi Rama: Elvana Gjatën e kisha aty ku je ulur ti përpara dy apo tre episodesh dhe premtoi që do mbushte stadiumin dhe e mbajti premtimin.
Gentian Toshkëzi: Capital T, Elsa Lila që e pashë në festivalin e fundit.
Edi Rama: Po për balancë nuk ndjek ndonjë muzikë tjetër, muzikën në Amerikë e ndjek? Muzikën pop përpara? Apo jazz apo…
Gentian Toshkëzi: Ssigurisht. Më pëlqen muzika klasike; Bethoven, Moxart, Bah. I vendos në makinë edhe në ambiente kur dua të qetësohem edhe pas ndonjë operacioni të gjatë. Ndjek muzikën amerikane, pop. Përpiqem që t’i krijoj vetes një variacion..
Edi Rama: Domethënë e ke muzikën pjesë të rrugës tënde?
Gentian Toshkëzi: Sigurisht , absolutisht.
Edi Rama: Dua të kaloj në një pikë tjetër. Natyrisht, këto përgjithësimet nuk janë asnjëherë të këshilluara, por për të të ngacmuar pak; nëse do të thoshe tani, cili është dallimi midis tipologjisë së pacientit shqiptar dhe tipologjisë së pacientit amerikan, çfarë do thoshe?
Gentian Toshkëzi: Ka qenë një “culture shop” për mua kur shkova në Amerikë dhe përballja me kulturën amerikane, e para. Atje është mënyrë tjetër e të menduarit për sëmundjen dhe e të “përtypurit” të sëmundjes. Sëmundja nuk është një lajm i mirë për askënd e sidomos në fushën ku jam unë, ka sëmundje ku diagnozat janë të vështira goxha. Ndryshimi është që gjëja e parë atje, gjëja e parë që kam parë, që njerëzit ose pacientët janë të përgatitur ose e përballojnë lajmin me shumë guxim dhe me shumë qetësi.
Edi Rama: Dhe atje lajmi thuhet copë?
Gentian Toshkëzi: Po. Është i detyruar të thuhet. I thuhet pacientit copë dhe askujt tjetër, jo familjarëve siç ka qenë këtu, nuk e di nëse ka ndryshuar dhe diskutohet me pacientin çdo mundësi, edhe mundësia më e keqe.
Edi Rama: Ne kemi patur në familje një rast të rëndë me djalin ishte atë kohë 15 vjeç edhe ia thanë copë dhe për mua ishte shumë shokuese, madje, madje pasi na e thanë ne, unë i them asaj mjekes që e ndoqi pastaj dhe e nxori nga kthetrat e vdekjes realisht, mundohu t’ia thuash.. ‘’Më lër të bëj punën time”, -tha dhe u ul përballë tij dhe i tha, “Ti ke vdekjen në trup. Në situatën ku je, ti ke vetëm 30% mundësi që të mbijetosh dhe që quhet kancer, por 30% të tjera i ka njeriu. Nëse ti je i gatshëm të luftosh dhe të më vësh mua në dispozicion këtë 30%-ësh dhe 30% të probabilitetit, ne shkojmë në 60% me 40%. Tani më thuaj, – tha, je i gatshëm të luftosh?’’ Ky ishte pak a shumë toni edhe e mobilizoi. Pacientët shqiptarë nuk e përjetojnë njësoj.
Gentian Toshkëzi: Mendoj se në kulturën shqiptare, edhe ballkanase ndoshta, europiane deri diku është edhe për t’i mbrojtur nga ana psikologjike edhe shpirtërore për të mos i dëmtuar, edhe flitet me familjarët për t’ia treguar në një rast të dytë.
Edi Rama: Kjo është njëra pjesë, po pjesa tjetër? Në aspektin e ndërhyrjes me ide, me këshilla për shembull se ne jemi të gatshëm të japim mend në çdo profesion dhe në çdo sektor, ka një dallim midis pacientëve amerikanë dhe atyre shqiptarë, domethënë amerikanët të thonë ‘’mbase është kështu, mbase është ashtu”? S’besoj.
Gentian Toshkëzi: Shiko, dallimi është për mendimin tim, më duket sikur pacientët në Amerikë të dëgjojnë më shumë, vijnë më të përgatitur, të dëgjojnë më shumë dhe kanë më shumë besim ndoshta se pacientët në Shqipëri ndoshta. Ky është mendimi im personal. Nëqoftëse ka një dyshim, unë jam i pari që i them pacientit “të rekomandoj të marrësh një opinion të dytë’’ sepse Amerika është e madhe, ka shumë mjekë të tjerë dhe unë kërkoj nga pacienti që të kem një besim dhe që në të krijojmë të parën gjë të rëndësishme, lidhjen dhe besimin midis nesh, sepse kjo do na ndihmojë në çdo proces të trajtimit dhe të mëtejshëm të sëmundjes. Nëqoftëse ky besim është akoma krijuar i fortë, atëherë rekomandimi im është që merr një mendim të dyte, ka qendra shumë të mira kudo në Amerikë dhe ka ndodhur që më vijën për opinion të dytë, për mendime të dyta sikurse edhe më rikthehen dhe më thonë, “Po, kishe shumë të drejtë dhe dua të trajtohem me ty’’. Kjo ta bën punën më të lehtë sepse trajton pacientë që do të të besojnë, janë pjesë e një skuadre, një skuadre bashkë me ty.
Edi Rama: Pse qasja shpirtërore e pacientit ka kaq shumë rol në suksesin ose në dështimin e një lufte të përbashkët me mjekun për të dalë nga një situatë kaq kritike? Pse? Çfarë? Nëqoftëse ka një problem neurokirurgjik në tru, është një problem fizik, pse tek ky problem fizik përveç artit tënd, ndikon edhe si unë e luftoj emocionalisht?
Gentian Toshkëzi: Ka të bëjë sepse e para e punës besimi ndihmon pacientin që të ndjekë këshillat sepse procesi nuk mbaron vetëm me operacionin, është një procesi gjatë edhe pas operacionit që duhet ndjekur.
Edi Rama: Pse është kaq e rëndësishme që një i sëmurë me kancer duhet të jetë luftarak dhe jo depresiv?
Gentian Toshkëzi: Është nga të gjitha anët. E para, të krijon një gjendje më të mirë shpirtërore, të rrit imunitetin, të rrit besimin, ndikon tek imuniteti, të krijon një gjendje më të mirë për ta luftuar sëmundjen, ti fillon kujdesesh për veten, ndjek këshillat e mjekut më mirë, nuk lëshohesh apo që t’i lësh këshillat pa ndjekur, ti ke një ndjekje më të mirë me mjekun, shkon më shpesh, diskuton rastin, diskuton problemet dhe kjo krijon atë ecurinë më të mirë.
Edi Rama: Këtë e kuptoj por në aspektin fizik flas, ndikon?
Gentian Toshkëzi: Absolutisht, edhe një gjendje e mirë shpirtërore është një kusht për të rritur imunitetin dhe për të rritur shërimin në fund të fundit.
Edi Rama: Këtë lidhjen mes të dyjave mbase nuk e gjejmë dot sot, të konkretizuar domethënë, si ndikon shpirti tek trupi dhe çfarë i ndodh trupit kur shpirti thërret, kjo është pak a shumë.
Gentian Toshkëzi: Është temë shumë e gjerë dhe jo plotësisht e sqaruar por them që…
Edi Rama: Ka diçka, ka një mister.
Gentian Toshkëzi: Absolutisht. Kur ti shikon një pacient që ka një optimizëm dhe një shpirt luftarak, kjo ta bën punën më të lehtë, rezultatet janë më të mira. Unë zakonisht kur flas me pacientin përpara operacionit, kur më thotë “Le të ndodhë” sepse duhet t’i shpjegoj pacientit sëmundjen, duhet t’i shpjegoj që mundësitë dhe komplikacionet e mundshme, dhe ato i themi hapur. Në fillim më dukej e çuditshme që t’i thoshe që pas operacionit një mundësi është dhe vdekja sepse është një rrezik që merret për atë, kur e them dhe i flas pacientit dhe kur dëgjoj pacientin që më thotë “Jam në duart e tua dhe e di që jam mirë në këto duar”, përgjigja ime është “Kështu duhet” dhe e di që rasti do shkojë mirë sepse sikur krijon një ambient shumë të mirë për pacientët. Janë rastet që shkojnë më mirë zakonisht dhe është e rëndësishme dhe për ne si mjekë që të kemi një pacient të tillë.
Edi Rama: Mjekja që drejtonte grupin që merrej dhe me tim bir, çdo pasdite në një orë të caktuar shkonte lutej bashkë me gjithë grupin në një kapelë të vogël që kishte spitali dhe ftonte, aty ishte një kapelë që shkonin mjekët luteshin dhe ftonin dhe të tjerët. Një ditë, ishte një moment shumë i vështirë sepse ai ishte në koma, një tmerr, dhe një ditë i them “Po mirë, ç’është kjo lutje? Ti je njeri i shkencës, nuk je..”. Më tha “Në këtë kat”, aty ishte kati ku ishin fëmijët me kancer, “Në këtë kat unë kam parë gjëra që shkenca nuk mi ka shpjeguar dot akoma sot prandaj unë duhet të drejtohem edhe asaj force që nuk e di çfarë është, quaje si të duash por që ekziston”.
Gentian Toshkëzi: Të jemi të drejtë dhe t’i japim kreditet e duhura, unë i jap të drejtë atij mjeku…
Edi Rama: Ishte një grua…
Gentian Toshkëzi: Po, mjekes sepse shohim raste. Pavarësisht se ne flasim me probabiliteti, me numra e me shifra pro çdo organizëm dhe çdo njeri është i veçantë në atë që është dhe kemi parë rrethana që janë përmbysur.
Edi Rama: Si është për një mjek një humbje jete, një jetë që të ikën në duar? Bëhet një gjë. Bëhet një gjë e zakonshme në një moment të caktuar apo asnjëherë?
Gentian Toshkëzi: Është shumë e vështirë. Është humbja e një beteje. Ne kemi mekanizma mbrojtës sepse përndryshe do vuanim dhe nuk do kishim një jetë normale dhe përpiqemi të distancojmë veten apo jetën tonë nga ato raste, por rastet e dhimbshme apo humbjet e jetës janë humbja e një beteje për çdo mjek dhe nuk bëhet normale asnjëherë.
Edi Rama: Ka një ndryshim? Për shembull, me siguri ka raste të cilat për shkak të probabilitetit, për shkak të eksperiencës ti e di që janë raste të humbura, apo jo, dhe është vetëm thjeshtë të shtyjë? Edhe në këtë rast kur njeriu ikën, ka apo je më i përgatitur?
Gentian Toshkëzi: Është më e zbutur dhe them që në Amerikë kjo gjë, kur futemi në operacion apo kur futemi për një rast, pak a shumë e dimë se për çfarë po futemi dhe ia bëjmë të qartë dhe familjarëve. Në qoftëse është një jetë që është pothuajse në humbje, është duke ikur dhe ne themi që do i japim një shans por është, për shembull, një i sëmurë që vjen në koma, në një gjendje shumë të rënduar ne flasim me numra dhe përqindje dhe ia bëjmë të qartë dhe familjarëve, ia bëjmë të qartë vetes edhe stafit. Në këtë mënyrë, sikur e zbusim atë tragjedinë që ka ndodhur sepse nuk jemi ne ata që e shkaktuam, është një forcë e natyrës që e shkaktoi. Ne jemi thjesht ajo skuadra që po lufton këtë dhe duam ta fitojmë atë luftë.
Edi Rama: Po ndonjë episod mrekullie, ke pasur, që mund të quhet një mrekulli edhe pse e bazuar tek shkenca por ke pasur episode që ti vetë je habitur nga sesi gjëja ka kthyer apo nga je nisur duke pritur që të gjesh brenda aty një situatë që ti nuk do ia dilje dot, me probabilitet shumë të ulët dhe pastaj bum, jeta është kthyer?
Gentian Toshkëzi: Ka pasur disa.
Edi Rama: Na trego ndonjë episod.
Gentian Toshkëzi: Kur i shikoj, me vete them që asnjëherë mos je i prerë dhe sa më shumë raste shikon aq më shumë bëhesh më i gjerë dhe më pak i prerë në shumë raste. Kam pasur një rast që ka ardhur, një djalë, ishte 30 e ca vjeç, 35vjec, me plumb. Në Amerikë armët janë një problem, vjen dhe ishte një gjendje, me plumb në kokë, kishte marrë dhe plumb në trup por më thërrasin për pjesën e kokës në një gjendje shumë…
Edi Rama: Ishte më plumb në kokë dhe ishte akoma gjallë?
Gentian Toshkëzi: Gjallë, në koma. E shoh. Në këto raste zakonisht shpëtimi është shumë, përqindja e shpëtimit ishte shumë e ulët, por gjithsesi futem, diskutoj me familjarët rastin, futem në sallën e operacionit dhe shoh që gjendja ishte edhe më e rëndë sesa e kisha menduar sepse kishte ndodhur dhe hemorragjia, dëmtimi ishte shumë i madh. E kryej operacionin, por me njëfarë pesimizmi në veten time dhe kur dal ishin 50 familjarë që prisnin dhe në atë kohë ti del, nuk kisha shumë shpresë apo lajm të mirë për tu dhënë sepse dëmtimi ishte bërë tashmë. Unë kisha bërë punën time për të bërë atë që duhet të bëja por nuk kishte shumë shpresë. Flas me familjarët, fillon një proces “greefing” që i themi ne, familjarët nuk ishin në gjendje të mirë, duke qarë dhe vjen e shoqja dhe më thotë “E di çfarë doktor? Jam e sigurt që ai do ia dalë”. E shoh, por nuk flas sepse nuk doja ta rëndoja më tepër me lajmin jo të mirë. E mbajmë në reanimacion, në gjendje kome, fillojmë e trajtojmë. Ajo krijoi një besim aq të madh ndaj meje dhe skuadrës time, sepse aty ka shumë veta, është pjesa e traumës, pjesa e reanimacionit, e mjekëve dhe nuk lejonte askush askënd që të merrte një vendim pa qenë unë prezent apo pa qenë unë në dijeni.
Pas disa kohësh dhe e kam parë së fundmi para disa muajsh, para dy-tre muajsh, ka ardhur dhe ka buzëqeshur me dorën ngritur për mua, pacienti më ka surprizuar sepse ishte një rezultat që unë dhe kolegët e mi kurrë nuk e mendonim. I ka fituar të gjitha aftësitë, e shikoja dhe mendoja, se e shoqja ishte aty, dhe mendoja fjalët e saj që thoshte “Ai do t’ia dalë”, por ia doli shumë herë më mirë.
Edi Rama: Truri i tij është kthyer?
Gentian Toshkëzi: Truri i tij, unë mendoj që ka ndodhur ai plasticiteti, zonat që nuk janë dëmtuar morën funksionin dhe ai ka rikuperuar në një mënyrë… unë mendoj që është një mrekulli sepse me atë lloj dëmtimi askush nuk do i jepte shpresë, e sidomos me funksionin që të vinte dhe të më buzëqeshte e të më fliste.
Edi Rama: Edhe një gjë të fundit në këtë aspekt. Sa shumë ka ecur teknologjia në ndihmën tënde kur futesh në trurin e dikujt?
Gentian Toshkëzi: Sot ne përdorim teknologjinë e fundit. Kemi Neuronavigation, atë navigimin 3 dimensional me ekranet në të gjitha anët që shikojmë se ku jemi, sa thellë jemi, ku mund të operojmë, ku është lezioni që duhet të heqim apo sëmundja e tumori. Kemi robotët që janë futur në Amerikë, në spitalin ku unë jam, ta lehtëson punën sepse bën një precizion më të madh, të bën një hapje shumë të vogël. Tani po përdoret salla virtuale që ti vetëm nëpërmjet syzeve shikon dhe depërton në tru pa prekur duke parë dhe duke bërë një operacion me saktësi shumë të madhe, me një hapje shumë të vogël, me një rezultat shumë të mirë, me një rekuperim shumë të mirë për pacientin dhe teknologjia ka qenë një forcë e madhe dhe na ka zbardhur faqen, sidomos në specialitetin tim.
Edi Rama: Çfarë prisni ju të ndodhë me teknologjinë? Për shembull, në rastin e profesionit tënd, me siguri ju ndiqni dhe çfarë tentohet. Ku tentohet të arrijë, ku do shkojë kjo punë?
Gentian Toshkëzi: Ritmet janë shumë të shpejta në teknologji dhe neve na ofrohen nga të gjitha anët ide teknologjike nga të gjitha mundësitë, deri tek vendosja e implanteve apo varet për çfarë përdoret apo çfarë sëmundjeje do jetë. Mendoj se do ketë një 5 vjeçar ose një 10 vjeçar do kemi një bum teknologjie që do na ndihmojë ne dhe pacientët tanë, pacientët që nuk lëvizin dot krahun dhe këmbët mund të rekuperojnë me një krah robotik apo me një këmbë, me vendosjen e mikroçipeve të cilat mund të stimulojnë atë zonë dhe të rikthejnë funksionin. Po shikohet në një fanta-shkencë që ne e lexonim, trajtimi i tumoreve me imuno-terapi që do të jetë dhe ndoshta ose me vaksinimin që po bëhet.
Edi Rama: Po jete zgjatja përmes bio-inxhinierisë të tremb?
Gentian Toshkëzi: Nuk më tremb, them që njerëzit nuk jetojnë më gjatë sesa duhet të jetojnë sepse nuk bëjnë jetë të shëndetshme, janë nën presionin e faktorëve të jashtëm dhe ne, them ne njerëzit, vdesim më shpejt sesa jemi të predispozuar të vdesim. Është një sfidë për njerëzimin. Ne prekemi nga humbja e njerëzve dhe duam t’i kemi sa më gjatë. Nuk më tremb përderisa ka një kualitet të jetës, më tremb vetëm nëse do ketë jetë zgjatje por nuk do të ketë kualitet, do ketë alzhaimer, do ketë dementia.
Edi Rama: Ajo ideja është që do ketë rini të përjetshme dhe pastaj njerëzit do vendosin vetë se kur do mërziten. Është e pakonceptueshme por… Po këto zhvillimet e fundit të inteligjencës artificiale sa e ndikojnë profesionin tuaj ose botën, po themi, të spitalit?
Gentian Toshkëzi: Për ne është një ndihmë e madhe. Unë e shikoj si një avantazh. Ne akoma në mjekësi, në specialitetin tim, kemi akoma sfida që nuk i kemi vendosur nën kontroll dhe inteligjenca artificiale është një ndihmë shumë e madhe, është një forcë, është një armë e fuqishme në duart tona dhe na bën më të fuqishëm për të përballuar këto lloj sfidash që ne akoma nuk i kemi vënë nën kontroll ashtu siç do donim.
Edi Rama: Nuk i përket asaj pjesës të madhe të njerëzve në Amerikë sidomos, por edhe në gjithë botën tani që është terrorizuar nga ideja e marrjes së fuqisë në dorë nga inteligjenca artificiale?
Gentian Toshkëzi: Absolutisht. Unë mendoj që inteligjenca artificiale nuk është aq e zgjuar, nuk është më e zgjuar se njeriu. Mendimi im është se do jetë gjithmonë në funksion të njerëzve dhe njeriu ka qenë gjithmonë një hap përpara…
Edi Rama: Pra, probabiliteti që në një moment të caktuar gjithë kjo lëvizje e madhe drejt të ardhmes të përkthehet në një tru jo njerëzor që funksionon aq mirë sa dhe njeriun ta vërë nën pushtet, nuk është….
Gentian Toshkëzi: Absolutisht jo. Unë them se njeriu është më perfekt, di ta përdorë dhe di t’i vërë dhe limitet teknologjisë, në rastin konkret inteligjencës artificiale, siç ka vënë limite dhe për gjëra të tjera që ne tashmë jemi në gjendje t’i bëjmë. Klonimi tanimë është një gjë e bëshme komplet, por që ne nuk e përdorim sepse njerëzimi nuk ka nevojë për të sot për sot dhe mendoj që e njëjta gjë do jetë dhe me inteligjencën artificiale, me pjesë të tjera të zhvillimeve që priten. Njeriu do dijë t’i vërë në funksion të vetvetes dhe zhvillimit të shoqërisë dhe nuk do marrë atë pjesë që nuk i jep atë që do, atë rezultatin që do.
Edi Rama: Doktor, ku i kalon pushimet në Shqipëri?
Gentian Toshkëzi: Isha tre ditë në Livadh.
Edi Rama: Që të marrësh pak frymë tani dhe të dalësh nga salla e operacionit se të mbajta gjatë aty.
Gentian Toshkëzi: Tirana më pëlqen, është bërë një qytet europian i ri, modern. Isha tre ditë në Livadh. Shumë bukur deti, natyra, ku mali lidhet me detin.
Edi Rama: Akoma kemi nevojë aty për pak infrastrukturë.
Gentian Toshkëzi: Unë e kuptoj, ia shpjegova fëmijëve dhe bashkëshortes.
Edi Rama: Bashkëshortja është shqiptare apo amerikane?
Gentian Toshkëzi: Është korçare.
Edi Rama: Korçare me origjinë, domethënë, me Amerikën në gjak në kuptimin e Korçës, kulturës amerikane se korçarët janë një çik ndryshe.
Gentian Toshkëzi: Ka ikur e vogël nga Shqipëria, por ata e dinë që unë jam i lidhur me Shqipërinë sepse kam ikur në një moshë që u rrita, u formova në Shqipëri dhe identiteti shqiptar ishte…
Edi Rama: Ke ikur fiks në atë moshën ku nuk rri dot pa e kthyer kokën mbrapa.
Gentian Toshkëzi: Absolutisht dhe mu bë qejfi që fëmijët e mi e panë Shqipërinë, e pëlqyen.
Edi Rama: Pse erdhën për herë të parë?
Gentian Toshkëzi: Po.
Edi Rama: Sa vjeç janë?
Gentian Toshkëzi: 13 dhe 8. Djali i madh tha “Unë do vi të jetoj në Shqipëri”. E pyeti një nga shokët e mi dhe mu bë qejfi kur e dëgjova.
Edi Rama: Flasin shqip?
Gentian Toshkëzi: Po, flasin shqip të dy, ne flasim shqip.
Edi Rama: Mirë apo si zëri i Amerikës?
Gentian Toshkëzi: Si amerikanë, me “ll” amerikane.
Edi Rama: Po për të lexuar lexojnë?
Gentian Toshkëzi: Lexojnë deri diku. Mua më vjen për të qeshur kur i shikoj se i vë të shkruajnë në shqip dhe e shkruajnë me amerikançen tipike, por e shoh që e duan Shqipërinë. Djali i vogël pëlqen vallet shqiptare, po i praktikonte gjithë kohës me idenë që në Shqipëri ka festë sepse atë shikon. Në Amerikë shqiptarët mblidhen dhe festojnë.
Edi Rama: Këtë nuk diskutohet. Kur mblidhen për të festuar janë njësh. Kur mblidhen për tu marrë vesh, është tjetër histori.
Doktor, të jam shumë mirënjohës që më dhe kohën dhe ishte një privilegj që të shkëmbenim këto fjalë dhe të bënim këtë muhabet këtu. Shpresoj shumë që të jetë mundësia që të takohemi përsëri në kontekst tjetër. Herën tjetër kur të vini do isha shumë i kënaqur që të flisnim jashtë këtyre dhe shpresoj shumë po ashtu që në një mënyrë apo në një tjetër, t’iu përfshinim në këto punët tona sepse tani folëm për teknologjinë, por distanca nuk është asgjë sepse është telemedicina, janë mjetet e tjera të komunikimit që e bëjnë të mundur që pa qenë fare këtu të japësh një mendim edhe brenda në sallë.
Gentian Toshkëzi: Absolutisht jam gati gjithmonë, me kënaqësi.
Edi Rama: Përveç këtyre, patjetër që do më pëlqente shumë, por kjo varet nga rrugët e jetës sesi do ta sjellin që t’iu vizitoj edhe atje ku ju jeni dhe të dëgjoj pak nga ajo muzika e preferuar.
Ky ishte America’s Best Doctor, doktori më i mirë i Amerikës, Gentian Toshkëzi nga Myzeqeja dhe ishte një privilegj për mua. Shpresoj që të ketë qenë një kënaqësi për të gjithë ju. Shumë faleminderit.
Gentian Toshkëzi: Shumë faleminderit juve. Jeni i mirëpritur në Amerikë!
