Që prej një cerek shekulli, politikanët dhe diplomatët amerikanë kanë shtyrë, kanë marrë me të mirë, dhe herë pas here kanë korruptuar, me grante e forma të tjera të ndihmave zyrtare, Shqipërinë e vogël që të bëjë atë që duhet të bëjë për tu çliruar nga e shkuara e saj staliniste dhe, njëherë e përgjithmonë, të shfaqet si një shtet i zakonshëm perëndimor. Pothuajse ia kanë arritur por, siç ndodh shpesh, ka një kleçke.
Shqipëria është në prag të nisjes së negociatave për anëtarësimin në BE. I ka kalur shumicën e provave, reformat politike, institucionale dhe ekonomike, por njëra mbetet ende për tu kaluar, madje tani është shdërruar në një problem madhor politik. Bëhet fjalë për reformën në drejtësi.
Qeveria aktuale e Partisë Socialiste erdhi në fuqi në 2013 me nje premtim të fortë për të pastruar gjykatat nga gjyqtarët dhe prokurorët e korruptuar. Pati një dakordësi universale mbi sa thelbësore ishte kjo. Komisioni Europian e bëri të qartë që kjo ishte pengesa e fundit në rrugën e bisedimeve të anëtarësimit. “Shqipëria ka përmbushur të gjitha kërkesat për fillimin e bisedimeve të anëtarësimit dhe e vetmja që mbetet ende për tu plotësuar është zbatimi i kësaj reforme,” deklaroi zyrtarisht Komisioni në Nëntor të 2015-ës.
Para tetë muajsh, qeveria prezantoi një projektligj të reformës. Projektligji u hartua nga ekspertë të huaj, të këshilluar nga afër nga autoritete ligjore të BE-së dhe SHBA- s. Parashikonte një proces të verifikimit të kualifikimeve të gjyqtarëve dhe prokurorëve.
Çuditërisht, Partia Demokratike opozitare u kundërvu, që nga fillimi. U ofruan kompromise, përfshirë përfaqësimin e barabartë në institucionet që do të ngriheshin për të vëzhguar sistemin e ri të vettingut dhe të emërimit. Si pasojë, legjislacioni i reformës u aprovua nga parlamenti shqiptar në korrik, me mbështjetjen e opozitës.
Tani Partia Demokratike është kundër sërish dhe me 50% të përfaqësimit në trupat e reformës, ka mundur të bllokojë progresin e mëtejshëm. Aktualisht po bojkoton vetë parlamentin. Ka organizuar protesta dhe po kërkon dorëheqjen e qeverisë, pavarësisht zgjedhjeve të ardhshme në pak muaj.
Fatkeqësisht është e qartë se c’po ndodh. Gyjqtarët dhe prokurorët po kundërpërgjigjen. Ata nuk duan ta humbin status quo-n.
“Ne e dime që ka disa individë që nuk e duan reformën dhe e dime edhe pse,” deklaroi ambasadorja e BE-së Romana Vlahutin, “Por drejtësia do të vijë, pavarësisht përpjekjeve të përsëritura për ta shtyrë atë. Nuk ka kohë për të votuar një projektligj të ri dhe aktuali ka mbështetjen tone të plotë. E ardhmja europiane e Shqipërisë është më e rëndësishme se e ardhmja e disa personave të korruptuar.”
Ambasadori i SHBA-së, Donald Lu ka qënë po aq i qartë. Duke iu referuar PD-së, ai tha se: “Maxhoranca ka pranuar të gjitha propozimet e BE-së dhe SHBA-së, ndërsa kryetari i PD-së ka nxjerrë gjithmonë justifikime për ta refuzuar reformën.”
Lu është sulmuar pasi dukej sikur favorizonte qeverinë socialiste më shumë se PD-në. Megjithatë problemet e Shqipërisë me sistemin gjyqësor të korruptuar kanë nisur para se të shfaqeshin aktorët e tanishëm. Shumë nga problemet datojnë në 1993 kur një nga qeveritë e para postkomuniste hoqi nga detyra rreth 80% të gjyqtarëve. Duke u përballur papritur me një mungesë të juristëve të kualifikuar, qeveria gjeti një zgjidhje të jashtëzakonshme. Krijoi një shkollë 6-mujore drejtësie. Kandidatët duhet të vinin nga familjet e të përndjekurve politike, viktima të regjimit komunist. Në fakt, shumë pak ishin të tillë. Shumica doli se qenë fëmijët e elites së mbijetuar. Dhe do të vihet re se shumë syresh do të përfundojnë gjyqtarë.
Pasojat afatgjata qenë që gjyqtarët po jetonin më mirë sesa parashikohej nga pasuritë që deklaronin, mafia nuk hetohej dhe një nënkulturë politike të lidhur me një sistem që i mbante të mbrojtur.
Ky helm përshkon administrimin publik dhe politikën, dhe është çfarë fshihet pas pengesës ssë përpjekjes aktuale për reformim nga ana e qeverisë së Kryeministrit Edi Rama. Ai s’mund të vërë dorën në zjarr as për aleatët e tij politikë. Ilir Meta, kryetari i Kuvendit, shpesh dyshohet se po punon kundër reformës në prapaskenë, edhe pse hiqet si aleat i Ramës. Ai së fundmi mbrojti Prokurorin e përgjithshëm të Shqipërisë lidhur me kritikat ndaj ambasadorit Lu, duke theksuar se Shqipëria nuk duhet të mbikëqyret nga të huajt.
Megjithatë “të huajt” po e vëzhgojnë nga afër situatën. Departamenti i Shtetit të SHBA-së piketoi ndërlikimet e situatës javën e shkuar në përmbledhjen vjetore të praktikave të të drejtave të njeriut.
“Pandëshkueshmëria mbetet një problem” thotë raporti i 2016-ës mbi Shqipërinë. “Përndjekja, dhe sidomos dënimi, i zyrtarëve që kanë abuzuar ishte sporadik dhe i paqëndrueshëm. Zyrtarët, politikanët, gjyqtarët dhe ata me interesa mbizotërues në biznes shpesh arrinin të shmangnin përndjekjen.”
